Στους λόφους “Αγίου Κωνσταντίνου”, “Γκραντήσκου”, “Δρενίου” και “Κούτρα” που περικλείουν το χωριό Αγιο Πνεύμα έχουν ανεβρεθεί υπολείμματα, και αντικείμενα, οικισμών που ανέρχονται στην πρώιμη νεολιθική εποχή (2500 π.Χ.) μέχρι και την εποχή του Χαλκού (1200-1100 π.Χ.).
Στο λόφο “Κούτρα” σώζεται νεκροταφείο με θολωτούς και κιβωτιόσχημους τάφους, ενώ στο λόφο “Δρένιος” εντοπίστηκε νεκρόπολη με λαξευτούς θολωτούς τάφους. Στο λόφο “Αγιος Κωνσταντίνος” τα επιφανειακά ευρήματα υποδεικνύουν ότι υπήρχε στην τοποθεσία νεολιθικός οικισμός, καθώς συμπεριλαμβάνουν μεταξύ άλλων λίθινους διπλούς πελέκεις, σμίλες και ειδώλια που χρονολογούνται από περίπου το 2500 π.Χ. Εικάζεται ότι ο οικισμός μετατοπίστηκε γύρω στο 1400-1200 π.Χ. στο λόφο “Γκραντήσκος” (ή Γραδίσκος), ο οποίος παρουσιάζει φυσική οχύρωση, όταν εισέβαλαν από το βορρά οι Δωριείς. Σήμερα σώζονται τα ερείπια δύο τειχών, καθώς και τα θεμέλια οικοδομήματος όπου βρέθηκαν πήλινοι πίθοι. Η τοποθεσία κατοικήθηκε μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή, όπως μαρτυρούν διάφορα ευρήματα, αλλά το όνομά και οι λόγοι παρακμής ή εγκατάλειψής του οικισμού παραμένουν άγνωστοι.
Στο Νότιο Ανατολικό τμήμα του οικισμού του νέου Σουλίου (μετά τα τελευταία σπίτια) υπάρχει ένας μικρός λοφίσκος με το όνομα “Αγριάνιστα” ή “Αγριάντα”. Αυτό το τοπωνύμιο με τη θαυμαστή δύναμη αντιστάσεως στη ροή του χρόνου, διατήρησε ζωηρά την ανάμνηση του αρχαίου θρακικού λαού των Αγριάνων, που αναφέρουν ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης. Ο λόφος δεν είναι φυσικός αλλά τεχνητός και προήλθε από αλλεπάλληλες καταστροφές οικισμών. Είναι διάσπαρτος από θραύσματα (όστρακα) μελαμβαφών ή μελανόμορφων αγγείων, τα οποία παρήγαγε ο αρχαίος κεραμικός τροχός του 5ου ή 4ου π.Χ. αιώνα. Αυτά μαρτυρούν ότι ο τόπος κατοικήθηκε από τους κλασικούς χρόνους. Επίσης, στην τοποθεσία “Χατζή Σουληνάρ” υπάρχει ολόκληρη ρωμαϊκή νεκρόπολη, από την οποία έχουν ανευρεθεί μέχρι σήμερα πολλές επιγραφές.
Κοντά στο χωριό στη θέση “Πύργος”, σώζονται ίχνη νεολιθικού οικισμού, όπου έχουν βρεθεί εργαλεία από λειασμένο λίθο και τεμάχια νεολιθικών και άλλων αγγείων.
Από την έως τώρα γνωστή βιβλιογραφία και τα κάθεείδoυς χειρόγραφα που αποδελτιώθηκαν και είδαν το φως της δημοσιότητας προκύπτει ότι από τα πέντε Δαρνακοχώρια μόνο το Βεζνίκο (Άγιο Πνεύμα) και η Τιπόλιανη (Χρυσό) προϋπήρχαν σαν οικισμοί πριν την Τουρκοκρατία, ενώ το Σαρμουσακλί (Πεντάπολη), το Σουμπάσκιο (Νέο Σούλι) και η Δοβίστα (Εμμανουήλ Παπάς) δημιουργήθηκαν αργότερα, όταν οι καταδιωχθέντες ελληνικοί πληθυσμοί του κατεπανικίου της Ζίχνας κατέβηκαν από τον κύριο όγκο του Μενοικίου προς τους πρόποδες.
Στη Δοβίστα, όσο και αν φαίνεται παράξενο, δεν εγκαταστάθηκαν Tούρκοι τουλάχιστον κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα και έως την απελευθέρωση της στα 1913, που δεν κράτησε και πολύ γιατί μετά από λίγους μήνες οι Βούλγαροι έκαψαν τις Σέρρες και έσπειραν τον πανικό στην περιοχή.
Γενικά και οι Τούρκοι και οι Βουλγαρόφωνοι απέφευγαν επιμελώς την εγκατάσταση τους μέσα στο χωριό, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα να εγκατασταθούν οι μεν Τούρκοι στο Σοκόλ (σημερινή Συκιά) που απείχε λίγα χιλιόμετρα ανατολικά της Δοβίστας, ενώ οι βουλγαρόφωνοι στη Μούκλιανη και στο Ζελί.
Ο Εμμανουήλ Παπάς (1772 – 1821) ξεκίνησε από το χωριό Δοβίστα Σερρών (σημερινό Εμμανουήλ Παπάς) με πολύ λίγες γραμματικές γνώσεις, για να εξελιχθεί σε μεγαλέμπορα των Σερρών με καταστήματα στη Βιέννη και στην Κωνσταντινούπολη.
Στην Κωνσταντινούπολη, ο Εμμανουήλ Παπάς, κατόπιν εντολής του Αλέξανδρου Υψηλάντη, προκειμένου να προετοιμάσει τον ξεσηκωμό των κατοίκων της Μακεδονίας, αγοράζει όπλα και πολεμοφόδια και στις 23 Μαρτίου 1821 τα φορτώνει σε καράβι και αναχωρεί για το Άγιο Όρος, που θεωρούνταν σαν ο πλέον “κατάλληλος τόπος” για τον επικείμενο ξεσηκωμό. Εκείνη την εποχή στα 20 μοναστήρια της Χερσονήσου του Αγίου Ορους μόναζαν 3.000 άνδρες, αριθμός κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητος για στρατολόγηση, ενώ αρκετοί από αυτούς είχαν κιόλας μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία.
Ο Εμμανουήλ Παπάς αποβιβάζεται στη Μονή Εσφιγμένου και αμέσως δίνει το έναυσμα της Επανάστασης πρώτα στα γύρω χωριά και ύστερα σχεδόν σε όλα. Στις 2 Ιουνίου οι ελληνικές δυνάμεις προελαύνουν προς τη Θεσσαλονίκη αλλά στην ουσία πρόκειται για “ρέμπελο ασκέρι” που δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς ενισχύσεις, πολεμοφόδια και το κυριότερο ηγεσία. Γιαυτό και η Επανάσταση στη Χαλκιδική θα συρρικνωθεί γρήγορα και οι επαναστάτες θα περάσουν 4.5 μήνες (Ιούνιος – Οκτώβριος 1821) αποκλεισμένοι στις δύο χερσονήσους. Είναι η εποχή που ο Δημήτρης Υψηλάντης ονομάζει τον Παπά “πληρεξούσιον αρχηγόν και διοικητήν των στρατιωτικών δυνάμεων του Αγίου Όρους της Κασσάνδρας και της Θεσσαλονίκης”. Αλλά το επαναστατικό κίνημα του Εμμανουήλ Παπά όπου να’ναι φτάνει στο τέλος του.
Η πτώση της Κασσάνδρας και “η αντιδραστική στάση” των μοναχών κάνουν την κατάσταση απελπιστική, ενώ άγριος, αποφασιστικός ακάθεκτος εισβάλλει ο Μεχμέτ Εμίν πασάς της Θεσσαλονίκης καταστρέφοντας, καίγοντας, σφάζοντας και ισοπεδώνοντας τα πάντα. Τότε ο Εμμανουήλ Παπάς θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη Μονή Εσφιγμένου, να μπει σε ένα καράβι και να πάρει την κατεύθυνση της Ύδρας, έχοντας μαζί του, το μικρό του γιο τον Γιαννάκη καθώς και το προσωπικό του αρχείο.
Όμως, οι μέχρι τότε κακουχίες, η κούραση αλλά και η απογοήτευση είχαν φθείρει την υγεία του Σερραίου επαναστάτη, με αποτέλεσμα να πάθει καρδιακή προσβολή και να πεθάνει, πριν το καράβι φθάσει στην Ύδρα, στην οποία και θάφτηκε το σώμα του στις 5 Δεκεμβρίου 1821 με τιμές στρατηγού. Στις 17/5/66 τα οστά του μεταφέρθηκαν στις Σέρρες και τοποθετήθηκαν στη βάση του ανδριάντα του ήρωα, που κοσμεί την κεντρική πλατεία Ελευθερίας.
Congratulation!