Η λίμνη Κερκίνη είναι ένας υγροβιότοπος που βρίσκεται βόρια της πόλης των Σερρών.
Στη λίμνη και στα γύρω βουνά έχουν καταγραφεί 300 και πλέον είδη πουλιών. Από αυτά, δύο, ο αργυροπελεκάνος και η λαγγόνα, είναι παγκόσμια απειλούμενα με εξαφάνιση. Παρατηρούνται ακόμη, οι πιο σημαντικές αποικίες της Ν.Βαλκανικής χερσονήσου από κορμοράνους, χουλιαρομύτες, χαλκόκοτες και διάφορα είδη ερωδιών ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν και νέα είδη για την περιοχή όπως η νανόχηνα, το φοινικόπτερο, ο κυνηγογέρακας, ο χρυσαετός, ο πετρίτης, ο στικταετός και άλλα. Μερικά είδη όμως, όπως ο θαλασσαετός και ο σταυραετός, ο καλαμοτριλιστής και ο καλαμόκιρκος δε φωλιάζουν πια εδώ, εξαιτίας των αλλοιώσεων στους χώρους φωλιάσματος τους.
Σήμερα η ποικιλομορφία της βλάστησης, η παρουσία εκατοντάδων ειδών πουλιών, η πλούσια ιχθυνοπανίδα και τα πολλά είδη θηλαστικών ερπετών και αμφιβίων που υπάρχουν στην περιοχή είναι η φυσική συνέχεια της ζωής που υπήρχε πριν από την κατασκευή του φράγματος.
Η κατασκευή της τεχνητής λίμνης δάμασε τα νερά του Στρυμόνα, συντέλεσε στην καταπολέμηση του εφιάλτη της ελονοσίας, έδωσε ζωή στα χωράφια του κάμπου και βοήθησε στην οικονομική ανάπτυξη του νομού και στην αποκατάσταση των 85.000 προσφύγων από τη Μικρασιατική καταστροφή. Το 1982, η συνεχής μείωση της χωρητικότητας της λίμνης, λόγω των υλών που μετέφερε ο Στρυμόνας οδήγησε στην κατασκευή νέου φράγματος που ύψωσε τη στάθμη της λίμνης.
Η λίμνη Κερκίνη έχει πλούσια βλάστηση με φυτά που επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού, φυτά ριζωμένα στον βυθό τα οποία αναπτύσσονται μέσα στο νερό ή στην επιφάνεια (νούφαρα) και φυτά των καλαμιώνων και των υγρών λιβαδιών. Η είσοδος θρεπτικών στοιχείων στη λίμνη από τον Στρυμόνα ευνόησε την ανάπτυξη της βλάστησης.
Οι εκτεταμένοι καλαμιώνες με υγροτοπικά είδη, όπως τα βούρλα και το ψαθί, σχεδόν εξαφανίζονται. Οι υδρολογικές συνθήκες ευνόησαν την ανάπτυξη χρωματιστού τάπητα με νούφαρα στα βόρεια άκρα της λίμνης. Δυστυχώς, η μεγάλη αυξομείωση της στάθμης κάθε χρονιά απειλεί να τα εξαφανίσει και να μετατρέψει την Κερκίνη σε μια απλή αποθήκη νερού.
Στο βορειοανατολικό τμήμα της λίμνης, στις εκβολές του Στρυμόνα, υπάρχει το παραποτάμιο δάσος που αποτελεί τον κυριότερο τόπο τροφοληψίας και φωλιάσματος πολλών σπάνιων πουλιών, καθώς και τόπο αναπαραγωγής και ανάπτυξης των ψαριών. Έως πριν από λίγα χρόνια συναντούσαμε πολλά είδη δέντρων που έδιναν ιδιαίτερο χρώμα στο τοπίο. Εξαιτίας της συνεχούς κατάλυσης, σήμερα έχουν απομείνει κυρίως ιτιές. Η έκταση του δάσους μειώθηκε από 7000 στρέμματα, το 1980, σχεδόν στο μισό και αν εξακολουθήσει να πλημμυρίζει με τον ίδιο ρυθμό κινδυνεύει να εξαφανιστεί εντελώς.
Τα γύρο βουνά Κερκίνη (Μπέλες) και Μαυροβούνι (Κρούσια) καλύπτονται από δασική βλάστηση, κυρίως οξιά στα ψηλότερα μέρη και πολλά είδη δρυός ανάμικτα με φλαμουριές, φουντουκιές, γαύρους και άλλα φυλλοβόλα και αείφυλλα θαμνώδη είδη στις χαμηλότερες περιοχές. Επίσης, υπάρχουν πολλά αγριολούλουδα που κοσμούν με τα χρώματα τους τις πλαγιές των βουνών.
Στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης Κερκίνης, υπάρχουν είδη θηλαστικών, αρκετά από τα οποία είναι απειλούμενα, όπως η βίδρα, το ζαρκάδι, το τσακάλι, ο λύκος και η αγριόγατα, ενώ υπάρχουν και αρκετά κοινά είδη όπως η αλεπού, η νυφίτσα, ο αγριόχοιρος, ο λαγός, ο σκαντζόχοιρος και ο ασβός. Επίσης, στο δάσος, όσο και στις γύρω περιοχές, συναντώνται 10 περίπου είδη αμφιβίων και περισσότερα από 20 είδη ερπετών.
Σπουδαία είναι και η ιχθυοπανίδα της λίμνης. Στο ευρύτερο σύστημα Κερκίνης – Στρυμόνα έχουν καταγραφεί πάνω από 30 είδη ψαριών με εμπορικό ενδιαφέρον, όπως ο κυπρίνος (γριβάδι) και η πεταλούδα, και παρουσιάζει αξιόλογη αλιευτική παραγωγή. Μετά την κατασκευή του νέου φράγματος το 1982, εξαφανίστηκαν από τη λίμνη το Χέλι και ο Γουλιανός, ενώ μειώθηκε πολύ ο αριθμός των Κυπρίνων.
Η λίμνη Κερκίνη είναι ένα πολύτιμο οικοσύστημα με πλήθος αξιών. Οι κυριότερες είναι :
1) Αντιπλημμυρική : Διαδραματίζει καίριο αντιπλημμυρικό ρόλο συγκρατώντας τα νερά του Στρυμόνα και αποτρέποντας τον κίνδυνο πλημμύρας στο χαμηλότερο τμήμα της πεδιάδας των Σερρών.
2) Αρδευτική : Παρέχει νερό για άρδευση σε μεγάλο μέρος της του νομού των Σερρών ο οποίος έχει έντονο γεωργικό χαρακτήρα και είναι από τους πιο παραγωγικούς της χώρας.
3) Αλιευτική : Είναι από τις πλουσιότερες σε ψάρια λίμνες στην Ελλάδα και αρκετοί από τους κατοίκους των παραλίμνιων κοινοτήτων ασχολούνται με το ψάρεμα.
4) Βιοποικιλότητας : Η ύπαρξη της λίμνης και της υγροτοπικής βλάστησης προσφέρει τροφή και καταφύγιο σε πολλά είδη της άγριας ζωής. Για τον λόγο αυτό εντάχθηκε στον κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας και προστατεύεται από διεθνείς συνθήκες.
5) Εκπαιδευτική : Προσφέρεται για την άσκηση περιβαλλοντικής εκπαίδευσης τόσο για τους μαθητές του νομού Σερρών, όσο και για τους μαθητές από την υπόλοιπη Ελλάδα ή και από όλο τον κόσμο.
6) Αναψυχής : Μπορεί να προσφέρει στον επισκέπτη ξεκούραση και γαλήνη και να αποτελέσει πόλο ανάπτυξης ήπιων οικολογικών τουριστικών δραστηριοτήτων, συνεισφέροντας έτσι και στην ενίσχυση του εισοδήματος των κατοίκων.
7) Επιστημονική : Αποτελεί σπουδαίο πεδίο επιστημονικής έρευνας για τους υγρότοπους, τη διαχείριση τους και τις ανθρωπογενείς επιδράσεις πάνω στις λειτουργίες τους, εξαιτίας της ποικιλότητας του βιολογικού της πλούτου και των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στην περιοχή.
Τα κυριότερα προβλήματα του υγροτόπου, σχετίζονται με τις χρήσεις του νερού. Η προστασία της λίμνης Κερκίνης εξαρτάται άμεσα από τη συνετή χρήση του νερού, ώστε να διασφαλίζονται στον μέγιστο δυνατό βαθμό όλες οι λειτουργίες και οι αξίες του υγροτόπου. Η μονοδιάστατη θεώρηση της Κερκίνης ως απλού δοχείου νερού, που υπάρχει μόνο για να ικανοποιεί τις αρδευτικές ανάγκες, είναι ασφαλώς ξεπερασμένη. Το ίδιο ισχύει και για την άποψη της “απόλυτης προστασίας” της λίμνης που δε λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες των κατοίκων. Ανάλογα με την παροχή του ποταμού και το άνοιγμα και κλείσιμο των θυροφραγμάτων, παρατηρείται ισχυρή αυξομείωση της στάθμης του νερού που φτάνει τα 5,5 μέτρα. Αντίστοιχη είναι και η αυξομείωση της έκτασης της λίμνης, που κυμαίνεται από 55000 έως 75000 στρέμματα περίπου. Η στάθμη της λίμνης φτάνει στο μέγιστο ύψος της τον Μάιο προκειμένου να αποταμιευτούν ικανές ποσότητες νερού για την άρδευση των χωραφιών κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Τα φερτά υλικά που εξακολουθούν να εισρέουν στη λίμνη, μειώνουν συνεχώς τη χωρητικότητα της. Επίσης, η μέτρια κατάσταση των αρδευτικών δικτύων προκαλεί μεγάλες απώλειες νερού. Έτσι αν θέλουμε να εξακολουθήσουμε να ικανοποιούμε τις ίδιες ανάγκες άρδευσης οδηγούμαστε σε συνεχή κατ’ έτος άνοδο της στάθμης των νερών. Όμως η άνοδος της στάθμης επιδρά αρνητικά στα οικοσυστήματα της λίμνης περιορίζοντας ή εξαφανίζοντας τις ρηχές περιοχές και τα λασποτόπια που είναι απαραίτητοι χώροι για τροφοληψία, αναπαραγωγή και φώλιασμα πολλών πουλιών, αμφιβίων και ψαριών .
Επίσης, η υψηλή στάθμη όπως είναι φυσικό προκαλεί σοβαρά προβλήματα στους παραλίμνιους οικισμούς που βρίσκονται χαμηλότερα από την επιφάνεια της λίμνης, αυξάνοντας τον κίνδυνο πλημμύρας από την υπερχείλιση και από την ανύψωση της υπόγειας στάθμης του νερού.
Το πρόβλημα επιτείνεται από το γεγονός ότι το νερό δεν μπορεί να διαφύγει έγκυρα με το άνοιγμα των θυρών του φράγματος, καθώς οι διαστάσεις της κοίτης του Στρυμόνα κάτω από την Κερκίνη μπορούν να δεχτούν μόνο μικρές ποσότητες νερού. Μεγαλύτερες ποσότητες θα επιφέρουν πλημμύρα στις χαμηλότερες από το φράγμα περιοχές. Η προσπάθεια ώστε η ποσότητα των νερών που εξέρχονται από τη λίμνη να είναι τόση όση μπορεί να παροχετεύσει η υπάρχουσα κοίτη, έχει συνέπεια να παραμένει για κάποια χρονικά διαστήματα μέσα στη λίμνη νερό περισσότερο από το απαιτούμενο για άρδευση. Κατ’ επέκταση, η στάθμη της λίμνης ανέρχεται, μερικές φορές πάνω από την ανώτατη στάθμη της άρδευσης.
Οι προσπάθειες για εξοικονόμηση νερού με τη συγκράτηση των φερτών υλικών, με την ανακατασκευή, ολοκλήρωση και βελτίωση των αρδευτικών δικτύων, με την ανακύκλωση νερού και με την εφαρμογή νέων τεχνικών άρδευσης (όπως είναι η καλύτερη ισοπέδωση χωραφιών) θα βελτιώσουν την αρδευτική αποδοτικότητα, χωρίς να υπάρχει ανάγκη για υψηλή στάθμη των νερών της λίμνης. Παράλληλα με τις σωστές υποδείξεις των αρμόδιων υπηρεσιών, οι αγρότες πρέπει να ενημερωθούν και να ενθαρρύνουν για τη σωστή χρήση του αρδευτικού νερού.
Μέσα από συντονισμένες προσπάθειες διαχείρισης και με τη συνεργασία των αρμόδιων υπηρεσιών και οργανισμών είναι δυνατόν να ικανοποιούνται όλες οι ανάγκες σε νερό και η λίμνη να εξακολουθεί να επιτελεί τον πολλαπλό της ρόλο. Οι σχεδιαζόμενες ενέργειες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη και την οικονομική αξία της λίμνης Κερκίνης. Η επικείμενη ανύψωση των αναχωμάτων είναι πιθανό να αποβεί καταστροφική για τη λίμνη, καθώς δε διασφαλίζει τη μη άνοδο των νερών μέχρι το ύψος των νέων αναχωμάτων. Ενδεχομένη άνοδος της στάθμης του νερού θα έχει ως συνέπεια την καταστροφή του σπάνιου παραποτάμου δάσους, που αποτελεί το σημαντικότερο τόπο αναπαραγωγής και τροφοληψίας της άγριας πανίδας, ενώ θα συντελέσει στην ουσιαστική υποβάθμιση όλων των γνωρισμάτων που κάνουν σήμερα την Κερκίνη να ξεχωρίζει ως περιοχή παγκόσμιου ενδιαφέροντος και ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς.
Congratulation!